امروزه بسیاری از بازی ها و سرگرمی های اصیل جرگلان خراسانشمالی که ریشه در فرهنگ و باور این منطقه دارند، رنگ مدرنیته به خود گرفته اند و به آرشیو خاطرات پیوسته اند.
گزارشی از : سعید وحیدی
به گزارش خبرگزاری بازتاب خراسان ،بشریت در هر دوره زمانی نیاز به بازی و سرگرمی داشته است و این نیازها زمانی که خبری از تلویزیون و شبکه های اجتماعی نبود، بیشتر احساس می شد.
ایامی که همه چیز طبیعی بود و انسانها با طبیعت دست و پنجه نرم می کردند، احساس به سلامت جسمانی را در خود می دیدند و شروع به ابداع بازیهای مختلف با توجه به محیط خود می کردند و برخی از این بازی ها با توجه به جذابیتش در دوره های بعدی نیز ادامه پیدا می کرد.
اما مدرنیته با همه خوبی هایی که دارد که غبارش بر این سرگرمی های چند صد ساله نیز پاشید به گونه ای که دیگر بسیاری از افراد حتی نام این بازی ها را نیز به یاد ندارند.
دیگر خبری از بازی بش داش (پنج شنگ) یا آش شیق (قطعه استخوان کشگک زانوی گوسفند) جرگلان که در آن همه گروه های سنی شرکت می کردند، نیست و همه به سوی بازی های نوین و رایانه ای پر هزینه و با آسیب های جسمی و روحی فراوان پناه برده اند.
این در حالی است که بازی های بومی هزینه ای ندارد و ساکنان منطقه با آن که زمین های خاکی شان برای بازهای محلی مهیاست به استقبال رشته های نوین ورزشی رفته اند که حتی سقفش را هم ندارند.
بازی های محلی جرگلان
آشیق
آشیق عبارت است از قطعه استخوان کشگک زانوی گوسفند، بز یا بره است که توسط جوانان و حتی بزرگان برای بازی جمع آوری میشد و بعضیها حتی آنها را رنگ آمیزی و برای بازی آماده می کردند.
این بازی بین ۲ تا چهار نفر در زمین همواری اجرا میشد و نحوه اجرای آن به این شکل است که در وسط زمین به شکل دایره خطی کشیده می شود.
هر بازیکنی بطور مساوی مثلا سه یا چهار و یا پنج آشیق در وسط دایره به صورت افقی میچیدند، شروع کننده بازی که توسط قرعه تعیین میشد با (ساققا) که آشیق بزرگتری نسبت به آششیقهای چیده شده است و داخل آن را نیز سرب اندود میکردند تا زور بیشتری داشته باشد به آششیقهای چیده شده نشانه روی و از فاصله پشت خط مستطیل به آنها ضربهای میزد.
اگر چنانچه سقه به آنها اصابت میکرد و یکی از آنها را از خط مستطیل بیرون میانداخت آن آششیق از آن شروع کننده بازی بود و همچنین آشیقهای پراکنده شده اگر به فاصله یک وجب از خط دایره داخل کادر خارج میشدند، ضارب با (ساققا) با سه انگشت دستش و با فشار دادن آن باید میتوانست از خط کادر مستطیل بیرون کند تا برنده شود به این عمل (چیرتمهک) میگفتند.
بازیکن باید تک تک این آشیقها را بزند و از خط خارج کند تا برنده شود و اگر نفر اول نتواند آنها را از خط تعیین شده خارج کند نفرات بعدی به ترتیب نوبت این بازی را ادامه میدهند تا تمام آششیقها از زمین بازی خارج شوند در آن صورت بازی تمام میشد و دوباره بازی دیگری از سر گرفته میشد.
لازم به توضیح است که سقه از آشیق پای راست تعیین میشود مگر اینکه شخص بازیکن چپ دست باشد از سقه چپ استفاده میکنند.
بش داش
ابتدا با جفت و تک آمدن، اینگونه که یکی از بازیکنان سنگها را در مشت می گیرد تا دیگری بگوید زوج است یا فرد، شروع کننده ی بازی مشخص می شود.
هر کدام مرتکب اشتباه شوند، دیگری بازی را شروع می کند و هر یک در نوبت خود از هر مقطع که مانده، بازی را پی می گیرد، این بازی چندین مرحله دارد و بازیکن با اجرای موفق هر مرحله، یک امتیاز کسب می کند و به مرحله دیگر راه می یابد.
مرحله اول: پنج سنگ را به گونه ای که جدا از هم بایستند روی زمین پخش می کند، یکی را برداشته و به بالا می اندازد، در فاصله ی پایین آمدن، یکی از سنگها را از روی زمین برداشته و با همان دست، سنگ بالا انداخته را که در حال سقوط است می گیرد و به همین نحو همه ی آنها را برمی دارد.
مرحله دوم: پنج سنگ را به گونه ای که دو به دو قرار بگیرند، روی زمین پخش می کند، یکی را برداشته و به بالا پرتاب و سنگها را ۲ تا ۲ تا از روی زمین درو می کند.
مرحله سوم: مانند مراحل فوق، منتهی چهار سنگ روی زمین را در ۲ حرکت یک تایی و سه تایی بر می دارد.
مرحله چهارم: مانند مراحل قبلی، منتهی چهار سنگ روی زمین را یکجا و در یک حرکت برمی دارد.
مرحله پنجم: در این مرحله، بازیکن با دست چپ، توسط انگشتان شست و میانی به شکلی که انگشت اشاره روی آن سوار شده باشد پلی عریض، روی زمین می سازد.
سنگ های پخش شده را به حریف اشاره می کند تا یکی را به عنوان قراول انتخاب کند، پس از آن یکی را برداشته و به طرف بالا می اندازد و دوباره می گیرد و در این فاصله، سنگها را یکی یکی حداکثر با سه ضربه، به ضرب انگشت میانی که از انگشت شست به حالت فنری یا بشکن، رها می شود از زیر پل می گذراند.
یوزیک
در این بازی یک شی گرد کوچک مانند نخود، کاغذ، سنگ ریزه یا هر چیز کوچک مشابه را داخل یکی از دستان قرار داده به طوری که افراد دیگر آن را نبینند، سپس افراد مقابل باید به اصطلاح گل را پیدا کنند.
در ابتدا افراد به ۲ گروه مساوی تقسیم میشوند و ۲ سرگروه شرایط بازی را از قبیل حد نصاب امتیاز، تعداد امتیازات، امتیاز درست حدس زدن و گرفتن گل را مشخص میکنند.
برای آغاز بازی یکی از سرگروهها دکمه یا ساچمهای کوچک که در بازی (گل) نامیده میشود را برداشته و به سرگروه دیگر پیشنهاد میکند که گل را در مقابل چند امتیاز میخواه. بنابر معامله ۲ سرگروه در نهایت یکی از گروهها، در شروع بازی چند امتیاز و گروه دیگر گل را دارد و میتواند با آن امتیاز بگیرد.
سرگروه صاحب گل، ابتدا باید گل را به گروه مقابل نشان دهد و سپس آن را به طور پنهانی به یکی از دستها میسپارد و همه مشت گره کرده خود را در مقابل دید گروه مقابل قرار میدهند و نفرات گروه دوم با کنجکاوی، دقت و هوشیاری از حرکت دست سرگروه و نفرات، نگاهها و حالت چهرهها حدس میزنند و به سرگروه میگویند.
سرگروه بنابر حدس خود و یاران، دستهای مشکوک را کنار گذاشته و بقیه را یکی یکی با گفتن واژه (پوچ یا خالی) کنار میگذارد و به این ترتیب به گل نزدیک تر میشود و چنانچه درست حدس زده و گل را پیدا کند به همراه کسب امتیاز، صاحب گل شده و در دور بعدی آنان گل را مخفی خواهند کرد و چنانچه نتواند باز گروه مقابل با کسب امتیاز گل را پیش خود نگه داشته و میان دستها پخش خواهند کرد.
در ابتدای بازی اگر حدس قوی باشد که به یقین مبدل شود، سرگروه میتواند بنا بر قراردادی که دارند با یکسره گرفتن گل، پنج امتیاز بگیرد و در خاتمه برنده بازی، گروهی است که تعداد امتیازاتش زودتر به ۲۱ برسد.
به گزارش بازتاب خراسان ، یکهزار و ۲۰۰ بازی بومی، محلی از اقوام مختلف ایران زمین شناسایی و ثبت شده از جمله عمو زنجیر باف، قایم باشک، کلاغ پر، گل یا پوچ،لی لی، هفت سنگ، وسطی و دهها بازی دیگر که هر یک نامی آشنا و سرشار از خاطرات فراموش ناشدنی برای نسلهای مختلف که می تواند فرصتی بی نظیر برای ایجاد نشاط در خانواده و جامعه فراهم کند.
ورزشهای بومی و محلی که قدمت تاریخی در خراسان شمالی دارند، علاوه بر ایجاد تحرک در افراد برای زندگی سالم، عملکرد مغز را بهبود داده و موجب افزایش فعالیت اجتماعی ، همدلی و شادی و نشاط میشوند و ترویج و گسترش اینگونه بازیها میتواند در افزایش سلامت و نشاط اجتماعی بویژه جوانان موثر باشد.
خراسان شمالی دارای ۳۰۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان است که بیشتر این مساحت در شهرستان راز و جرگلان واقع است.
