زندگی نامه محمد ابن حسام خوسفی

محمد فرزند حسام الدین حسن، معروف به ابن حسام، شاعر، عارف، فقیه واندیشمند قرن هشتم و نهم هجرى است. تولد ابن حسام را سال‌هاى ۷۸۲ و یا ۷۸۳ هجرى (۷۶۰ شمسى) دانسته‏اند.دیوان او شامل اشعاری در قالب‌های قصیده، ترجیع‌بند، مسمط و ترکیب‌بند است. او در قصیده از انوری، ظهیر فاریابی، خاقانی شروانی و سلمان ساوجی تأثیر گرفته است. از مهم‌ترین آثار ابن حسام خاوران‌نامه است که به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است.

بیشتر تذکره‌نویسان ابن حسام را شاعرى صاحب فضل و او را مردى وارسته و قانع که روزها از صبح تا شام به کار کشاورزى اشتغال داشته و ضمناً اشعار خود را در همین مواقع یادداشت می‏کرده، دانسته‌اند. ابن حسام از علو طبع و اتکال به خداوند غافل نبوده و کمبودهاى زندگى مادى را بر سرافرازى معنوى ترجیح داده است.
ابن حسام بر اثر اعتقاد راسخى که به ولایت اهل بیت(ع) و دوستى پیامبر اسلام(ص) داشته، پیوسته به مدح و منقبت آنان پرداخته و به راستى قدرت شاعرى خود را در این موارد به خوبى نشان داده است.
ابن حسام در انواع شعر هنرنمائى و طبع‌آزمائى کرده است. وى با خلق مضامین و کلمات خوش‌آهنگ و نشاندن آنها در جاى مناسب به توصیف آسمان و صور کواکب و صحنه‏‌هاى طلوع و غروب آفتاب و مناظر طبیعت به وجه اعجاب‌انگیزى پرداخته است.     

از ابن حسام سه اثر ارزشمند به ‏نام «دیوان شعر»، «خاوران‌نامه» و «نثراللالى» باقى مانده است. دیوان شعر ابن حسام در سال ۱۳۶۶ به کوشش در خور تقدیر آقایان احمد احمدى بیرجندى و محمد تقى سالک و با هزینه اداره کل حج و اوقاف وامور خیریه استان خراسان چاپ و منتشر گردیده است. این دیوان شامل ۱۰۸۴۴ بیت شعر و در مدح خاندان حضرت محمد(ص) است. خاوران‌نامه که به سبک شاهنامه سروده شده شامل ۲۲۵۰۰ بیت شعر است که در وصف دلاوری‌هاى حضرت على و یاران آن حضرت به رشته نظم درآمده است. این منظومه متأسفانه تاکنون چاپ نشده است. چندنسخه خطى از این کتاب در موزه‏هاى بریتانیا و کتابخانه آستان قدس رضوى یافت می‏شود. خاوران‌نامه براساس گفته شاعر در سال ۸۰۵ (۸۳۰شمسى) به زیور نظم درآمده است. خاورنامه یا خاوران نامه شامل 22500 بیت اثر طبع ابن حسام است که آن را به تقلید شاهنامهء فردوسی‏ دربارهء دلاوریها و جنگهای حضرت علی ع در خاور زمین سروده است.

در سال وفات او اختلاف است. دولتشاه و به تبع او قاضی نورالله شوشتری در مجالس المؤمنین وفات او را در ۸۷۵ق نوشته و خواندمیر در حبیب السیر سال ۸۹۳ق را و شاگرد خود او حسامی واعظ در مزارنامه  ۲۳ ربیع‌الثانی ۸۷۳ق را ذکر کرده‌اند. حسامی واعظ شاگرد و خویشاوند نزدیک ابن حسام بوده  و طبعاً تاریخی که او ذکر می‌کند بیش از گفته دولتشاه قابل اعتماد است. حسامی واعظ سالهای عمر استاد خود را ۹۲ سال نوشته  و بدین حساب ولادت او در ۷۸۱ق/۷۸۲ق بوده است.
مدفن ابن حسام در کشتزاری در قصبه خوسف واقع شده و در ۹۲۰ق در زمان حکومت مقصودبیک مهردار، بقعه و صحنی برای آن ساخته‌اند. 
از ابن حسام ۳ پسر باقی ماند، که حسامی واعظ از هر ۳ سخن گفته و آنان را به زهد و علم و تقوا ستوده است.