شب یلدا در خراسان شمالی که از آن به نام 'شب چله' یاد می شود آیین و سنتی با پیشینه دیرینه است که صمیمیت و یادمان خوشی را برای خانواده‌های این استان با مراسم "چله برون" برای قومیت‌های مختلف به ارمغان می آورد.
گزارشی از : زینب جوان
به گزارش پایگاه خبری بازتاب خراسان ،ایرانیان از روزگاران کهن شادی و نشاط را از موهبت های خدایی و غم و اندوه و تیره دلی را از پدیده های اهریمنی می پنداشتند، مراسم عید نوروز، چهارشنبه سوری، شب یلدا و سنت های دیگر در واقع بیانگر این حقیقت است.
مردم خراسان شمالی نیز همانند دیگر هموطنان همه ساله طولانی ترین شب سال "یلدا" را با آداب و رسوم ویژه ای برپا کرده و با آیین‌های خاصی سپری می کنند.
مردم این دیار بر این باورند که زمستان به ۲ چله کوچک و بزرگ تقسیم می شود، "چله بزرگ" از اول دیماه تا دهم بهمن ماه را در برمی گیرد و از دهم بهمن به بعد را "چله کوچک" می گویند که "یلدا" نخستین شب از چله بزرگ است.
به اعتقاد آنان جهان در یلدا یا شب چله، تیره ترین و طولانی ترین شب خود را از سر می گذراند تا با ورود به فصل پربارش و برکت زمستان، خود را برای رسیدن به بهار و تابستان پر از نعمت و روزی آماده کند.
در این شب ریش سفیدان و بزرگان هر خانواده ای با تدارک شب چله و شام اقوام را به رسم صله رحم به مهمانی فراخوانده و آنان را با ذکر خاطرات خوش و قصه های شیرین بر سفره وحدت و یکرنگی دل‌ها می نشانند.
یادمان خوش "چله برون" کرمانج‌ها
شب "یلدا" یا همان "شب چله" برای دخترانی که به تازگی ازدواج کرده‌اند و یا در مراحل نامزدی و عقد به سر می‌برند حال و هوای دیگری دارد و خانواده‌ها برای این نوعروس‌ها خنچه‌ای از میوه و تنقلات هدیه می‌برند.
"چله برون" یکی دیگر از آیین‌ها در میان سرزمین قومیت ها به ویژه آداب و رسوم کهن کرمانج زبان این مرزو بوم است؛ درباره علت مراسم شب چله ای بسیاری معتقدند در گذشته که مانند امروز راه های زیادی برای ارتباط و آشنایی هر چه بیشتر بین خانواده ها نبوده است مراسمی همچون شب یلدا بهانه ای می شد تا خانواده ها ساعت های طولانی در کنار هم بوده و فرصت بیشتری برای صحبت و آشنایی داشته باشند.
شب چله یکی از روش های ابراز ارادت و علاقه خانواده داماد به نو عروس نیز می باشد. به علاوه در قدیم آقا داماد اجازه ملاقات های مکرر عروس خانم را نداشته و فقط در بعضی شب های خاص مثل شب یلدا می توانسته او را ببیند.
لحظه شماری و آماده کردن وسایل پذیرایی، میزبانی از خانواده داماد و مهمان‌های دعوت شده از دغدغه های نوعروسان برای این شب باشکوه است چرا که درصدد هستند شبی خاطره انگیز و بیادماندنی را سپری کنند.
مرسوم است در این آیین دختران دم بخت با لباس های کرمانجی برای برسر گرفتن خوانچه(مجمع) ها با تفکر اینکه تا یلدای سال بعد مراسم چله برون آنها باشد داوطلب شده هدایای تهیه شده توسط خانواده دادماد نظیر فطیر، کله قند، روغن زرد، برنج، میوه و لباس که برروی هریک از این خوانچه ها با پارچه های قرمز رنگ به منظور اینکه زندگی زوج ها مملو از شادی و صمیمیت و گرما بخش باشد تزیین شده و همگی رهسپار منزل نوعروس می شوند.
دختران خنچه ها را برسرگرفته و با صفی منظم پیش گام می شوند بزرگترها در انتهای صف حرکت می کنند با این عنوان که پیش کشی برای نوعروس آورده اند.
بردن این هدایا که اغلب با نوازندگی هنرمندان محلی همچون قوشمه و دایره، دهل و سرنا و یا حتی دوتار و ترانه خوانی همراه است زینت بخش این آیین محسوب می شود.
به گوش رسیدن صدای دلنشین موسیقی محلی خبر از آمدن مهمان ها را می دهد خانواده عروس به تکاپو افتاده و با دود کردن اسپند به پیشواز مهمانان می آیند تمامی افرادی که در این آیین حضور دارند فقط به موضوع یلدای امسال شبی به یادماندنی خواهد بود را در ذهن می پرورانند.
از دیگر برنامه های "چله برون" آجیل و تنقلات شب یلدا شامل دانه هایی چون گندم و نخود برشته، تخمه هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است که در شب یلدا می بایست بر سر سفره باشد.
میوه‌آرایی یکی از المان‌های تزیین هدیه و وسایل شب یلدای عروس است که جلوه‌ای باشکوه و زیبا به این مراسم می‌بخشد. حکاکی هندوانه، کدو حلوایی، لبو و تزئینات انار امروزه بسیار متداول است که آنها را یا خود خانواده های خوش ذوق و هنرمند انجام می دهند و یا تزیین هدایای عروس را به افراد باتجربه ای مانند افرادی که کار طراحی و تزیین سفره عقد در تالارهای عروسی و گل آرایی مجالس و باغ تالارها را انجام می‌دهند، می‌سپارند.
در این بین خانواده عروس نیز سعی می کند تا حد توان خود مراتب مهمان نوازی و احترام در مقابل خانواده داماد را به جا آورد که این خود نشان از اصالت خانوادگی را به نمایش می گذارد.
همچنین خانواده عروس به پاس تقدیر از خانواده داماد هدایایی برای داماد و بزرگان مجلس در ازای پیشکشی آنها تقدیم می کنند.
صدای خنده مهمان ها تا پاسی از شب به گوش می رسد و همگی با رضایت‌مندی در کنار یکدیگر قرار دارند در این بین بزرگترها و ۲ خانواده از فرصت استفاده کرده و از دختران و پسران دم بخت نیز تعریف می کنند و گاهی وقت ها برای برخی در این شب شروع اتفاقی مبارک است.
این رسم و آیین که از دیرباز بین کرمانج زبان ها رواج داشته و دارد به آیین های قوم های دیگر نیز راه پیدا کرده است و طرفداران خاص خود را دارد فقط با گذشت زمان تغییراتی چون به جای سینی های مسی از سبدهای حصیری، سینی های کار شده یا جعبه های کادویی استفاده می کنند.
«چله برون» در انتظار ثبت ملی
کارشناس میراث ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی در این باره می گوید: پرونده آیین چله برون این استان با گستره جغرافیایی ملی تدوین، نهایی و در انتظار موافقت برای ثبت در فهرست آثار غیرطبیعی ملی کشور است.
علی حسین پناه می افزاید: سالانه پرونده حدود پنج اثر ملموس و ناملموس خراسان شمالی تدوین و برای ثبت ملی به این شورا ارسال می شود و در پایان آذرماه نشست نهایی بررسی برگزار و موافقت نهایی انجام می‌شود.
وی می گوید: چله برون یکی از آیین های منطقه خراسان شمالی به دلیل کارکرد و ماندگاری که دارد با خرده فرهنگ های جدید همچنان مورد استقبال خانواده ها با آداب و رسوم خاص قرار می گیرد.
کارشناس میراث ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می افزاید: هر آیینی یک کارکردی دارد که باید حفظ شود و یکسری از آیین ها به دلیل برخورد دنیای جدید و مدرن از بین رفته اند ولی آیین چله برون با قدمت بالا همچنان پابرجاست.
وی ادامه می دهد: شب چله در ایران، افغانستان و تاجیکستان کارکرد خود را دارد که بحث اصلی آن اهمیت و ارزش دادن به خانواده است.
مردم استان خراسان شمالی از اقوام کرمانج، فارس (تات)، ترک و ترکمن و اقلیت های قومی گوناگون دیگر تشکیل شده و این استان کانون وحدت قومیت ها و مذاهب مختلف است.
۷۴۳ اثر خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که از این تعداد؛ ۵۲۳ اثر تاریخی، ۵۴ اثر طبیعی، ۱۰۹ اثر ناملموس، ۲۵ اثر منقول تاریخی و ۳۲ پرونده میراث ناملموس نیز با به‌صورت مشترک در حیطه خراسان ثبت شده است.
استان خراسان شمالی هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده دارد.
